ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ  ΑΣΤΙΚΟΥ  ΧΩΡΟΥ

                     Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ  ΤΗΣ  ΚΟΖΑΝΗΣ

 

 

                                                                                      ΛΑΖΑΡΟΣ ΜΑΛΟΥΤΑΣ

                                                                                  ΧΗΜΙΚΟΣ  ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ

                                                                                  

Η εισήγησή μου αυτή δεν διεκδικεί επιστημονική πρωτοτυπία. Αποτελεί την  αυτοδιοικητική προσέγγιση σ΄ ένα  από τα κυρίαρχα ζητήματα που  αυτή  αντιμετωπίζει , αυτό  της  ανάπτυξης. Μέσα από μια μακρόχρονη πορεία στην αυτοδιοίκηση , τις συνεργασία με μελετητές, τις ημερίδες και τα συνέδρια,  τα ερεθίσματα από ιδιωτικές και υπηρεσιακές επισκέψεις στην Ευρώπη, την μελέτη δημοσιεύσεων-βιβλίων, την καθημερινή αγωνία για το μέλλον του τόπου διαμορφώθηκε μια άποψη , που κατατίθεται με την εισήγηση αυτή, που “περιγράφει” την προσπάθεια για την αναδιοργάνωση – αναβάθμιση του  αστικού  χώρου  της  Κοζάνης.

Η πορεία απαξίωσης και υποβάθμισης του αστικού τοπίου έχει τεκμηριωθεί επαρκώς από πανεπιστημιακούς και μελετητές του χώρου, και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες αποκλίσεις, όλες συγκλίνουν σε μια κρατούσα άποψη.  Για τις ανάγκες της παρούσας έγινε χρήση σχετικών κειμένων του καθηγητή του ΕΜΠ κ. Σερράου και της μελέτης που εκπονήθηκε  παλαιότερα για λογαριασμό του Δήμου από την κ. Λεφάκη, αλλά και του αγαπητού φίλου Δ. Διαμαντόπουλου . Αποτελεί μια δουλειά που έγινε στο μεγάλο της μέρος το 2012 – 13 , με την βοήθεια του συνεργάτη τότε στο Δήμο του συναδέλφου Χ. Καρπουζά , και είχε παρουσιαστεί σε συνεργάτες στο Δήμο , και σε ομάδα νέων αρχιτεκτόνων της περιοχής .

Η εικόνα της ελληνικής πόλης, έτσι όπως την προσλαμβάνουμε σήμερα, σχηματίστηκε κάτω από μια σειρά αδυναμιών στην κοινωνική και οικονομική δομή της χώρας, καθώς επίσης και στο σύστημα σχεδιασμού και ελέγχου της δόμησης. Ειδικότερα, ορισμένες κρίσιμες παράμετροι που συνδέονται με την παραπάνω διαδικασία αφορούν, μεταξύ άλλων, στην κυριαρχία της ατομικής ιδιοκτησίας, στην υψηλή κατάτμηση της αστικής γης στην επιτακτική ανάγκη για στέγαση νέου αστικού πληθυσμού σε συνδυασμό με την ανυπαρξία μιας αντίστοιχης οργανωμένης κρατικής παρέμβασης, καθώς επίσης και την ιδιότυπη ενεργοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που οδήγησε (από το 1950 και μετά)στη διοχέτευση σημαντικών κεφαλαίων στον κατασκευαστικό κλάδο.

Η στενότητα του δημόσιου χώρου ισχύει ως ένα δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο της ελληνικής πόλης, που συνδέεται τόσο με την ραγδαία διαδικασία αστικής επέκτασης  όσο όμως και με την απουσία ενός μακροπρόθεσμου και διορατικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Είναι άλλωστε γεγονός, ότι η συμβολή του σχεδιασμού, καθ” όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, περιορίστηκε στις περισσότερες περιπτώσεις στη σταδιακή ένταξη στο Σχέδιο Πόλης, διαφόρων περιοχών, και εντός αυτών κατά κανόνα, στη χάραξη απλώς και μόνο του καμβά της πόλης, δηλαδή των οικοδομικών τετραγώνων και των δρόμων, συχνότατα δε και με πλήρη αδιαφορία απέναντι στα δεδομένα του φυσικού χώρου των συγκεκριμένων περιοχών (κλίσεις εδάφους, χείμαρροι, δασικές εκτάσεις, κ.λπ.) .

Το χαρακτηριστικό για κάθε περιοχή αστικό και περιαστικό φυσικό και ιστορικό τοπίο συνιστά ισχυρότατο και αναντικατάστατο στοιχείο ταυτότητας για την ελληνική πόλη, σφραγίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη μορφή της, αλλά αφήνοντας επιπλέον και μελλοντικές δυνατότητες περαιτέρω συνολικής βελτίωσης της εικόνας της.

Θα ισχυριζόταν κανείς, ότι το φυσικό και ιστορικό τοπίο των ελληνικών πόλεων είναι σχετικά δύσκολο πλέον να υποστεί αλλοιώσεις και μεταβολές, μιας και έχει περάσει στην συνείδηση της κοινωνίας ως εκμεταλλεύσιμος πόρος. Παρόλα αυτά σε επίπεδο τοπικό, στοιχεία του ιστορικού και φυσικού τοπίου που κατατάσσονται ως “δευτερεύουσας σπουδαιότητας” (αλσύλλια, γεωλογικές διαμορφώσεις, ρέματα, αρχαιολογικά ευρήματα, κ.λπ.) εξακολουθούν να απειλούνται. Σε κάθε περίπτωση, οι παρεμβάσεις που προτείνονται πρέπει να αφορούν την αναβάθμιση και την ένταξή του στις λειτουργίες της πόλης.

Σήμερα η κατάσταση των πόλεων μας βρίσκεται σε σημαντική διάσταση με το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας έναντι του οποίου λειτουργεί πλέον ως τροχοπέδη.

Κάτω από το βάρος αυτών των δεδομένων και την ανάγκη προσαρμογής των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών σε ένα έντονα ανταγωνιστικό και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, είναι προφανές ότι η ανάπτυξη «περνάει» πλέον αναγκαστικά και μέσα από την ικανότητα των αστικών κέντρων να δημιουργήσουν ένα λειτουργικό, επιχειρηματικό ελκυστικό αισθητικά ικανοποιητικό και εκσυγχρονισμένο αστικό περιβάλλον.

Συνεπώς οι μικρότερης ή μεγαλύτερης εμβέλειας «αναπλάσεις» των πόλεων μας, είναι αναπόφευκτη αναγκαιότητα και στο άμεσο μέλλον θα βρίσκονται πλέον ολοένα και περισσότερο στην ατζέντα δράσης και στα προγράμματα ανάπτυξης όλων των τοπικών κοινωνιών.

Η πρόσφατη εμπειρία  «πόλεων παραδειγμάτων» δείχνουν ότι οι αναπλάσεις μπορούν να συμβάλουν στην προσέλκυση επενδύσεων, στην μεγιστοποίηση της ακτινοβολίας και της επιρροής των πόλεων, στον σχηματισμό τοπικών επιχειρηματικών δικτύων και τελικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.

Ειδικότερα, όσον αφορά την Κοζάνη, η περίοδος άναρχης ανάπτυξης που ξεκίνησε μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο  συνέπεσε και εντάθηκε από την ενεργειακή δραστηριότητα. Το τίμημα που πλήρωσε η πόλη γι’ αυτή την ανάπτυξη ήταν η πλήρης σχεδόν καταστροφή του ιστορικού της προσώπου, η απώλεια της τοπικής της ταυτότητας αλλά και η δημιουργία ενός μη λειτουργικού , πυκνοδομημένου χώρου που ασφυκτιά . Ήδη, καθώς ο μεταπολεμικός κύκλος ανάπτυξης πλέον κλείνει για ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, νέες δυνατότητες αλλά και απαιτήσεις εμφανίζονται για δυναμικά αστικά κέντρα όπως η Κοζάνη.

Παγκοσμιοποίηση, γρήγορη τεχνολογική εξέλιξη, κοινωνικές αλλαγές, μετακινήσεις πληθυσμών, νέα ανταγωνιστική οικονομία, μεγιστοποίηση του ρόλου των επιχειρηματικής πρωτοβουλίας αλλά και ανάγκη για αστικές περιοχές και κέντρα ποιοτικά αναβαθμισμένα, υψηλής λειτουργικότητας είναι  οι βασικές συνιστώσες του 21^ου αιώνα που απλώνουν με ταχείς ρυθμούς ένα νέο πλέγμα δραστηριοτήτων πάνω στα αστικά κέντρα και βέβαια την Κοζάνη που διακρίνεται για ένα σημαντικό αναπτυξιακό δυναμισμό.

Μέσα σ’ αυτό το έντονα ανταγωνιστικό εθνικό αλλά και διεθνές περιβάλλον, πρέπει η Κοζάνη τα χρόνια που έρχονται να ζήσει και να αναπτυχθεί, να εξασφαλίσει τους πολίτες της κατοικία, θέσεις εργασίας, αναψυχή και κυκλοφορία με ποιοτικούς όρους. Για να το επιτύχει αυτό η πόλη χρειάζεται ένα νέο πρόσωπο. Ένα πρόσωπο ελκυστικό, πολύ πιο φιλικό και ανθρώπινο από αυτό που της κληροδότησε ο μεταπολεμικός κύκλος, ένα πρόσωπο που να μπορεί να προσελκύσει και να κρατήσει νέους κατοίκους, επιχειρήσεις, ανάπτυξη.

Με το νέο αυτό πρόσωπο θα πρέπει η πόλη να μπορεί να σταθεί επάξια σε περιφερειακό αλλά και διεθνές επίπεδο δίπλα σε άλλα αστικά κέντρα και να διεκδικήσει συμμετοχή σε προγράμματα, εκδηλώσεις, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη, κάθε είδους δραστηριότητες.

Η δημιουργία αυτού του νέου προσώπου της Κοζάνης, που δεν είναι απλά θέμα αισθητικής αλλά κυρίως αναγκαιότητα ανάπτυξης είναι ο κύριος στόχος του προγράμματος ανάπλασης των κοινοχρήστων χώρων του Ιστορικού και Εμπορικού κέντρου της πόλης.

Τα μέσα αναδιοργάνωσης –αναβάθμισης του αστικού χώρου της Κοζάνης , εργαλεία ποιοτικής  αναβάθμισης μπορούν κατά τη γνώμη μου να αποτελέσουν : έργα  τέχνης, χρηστικά αντικείμενα του παρελθόντος, έργα που θυμίζουν τη ζωή που πέρασε, χρώμα, φως, νερό, δημόσια κτήρια , διατηρητέα φυτεύσεις, διαγωνισμοί, ανάγλυφο , καιρός, αφήγηση.

Ειδικότερα :

• Εικόνες της σημερινής Ελληνικής υποβαθμισμένης πόλης.
• Μέρος του έργου των αναπλάσεων που υλοποιήθηκε με την χρηματοδότηση ντου Γ΄ ΚΠΣ και του ΕΣΠΑ.
• Η Κοζάνη είναι από τις λίγες Ελληνικές πόλεις που θεσμοθετήθηκε (από το 2006) και τρέχει πρόγραμμα ανάπλασης όψεων.
• Το ιδιαίτερα σημαντικό έργο του Δημοτικού κήπου.
• Η αισθητική αναβάθμιση που επιτεύχθηκε με την υπογειοποίηση του δικτύου ηλεκτροφωτισμού.
• Προβλήματα στην παραγωγή δημόσιου χώρου : οικονομική συγκυρία, θεσμικές ανεπάρκειες, η πρόβλεψη του ν. 2508/97 για επιμερισμό του κόστους απαλλοτρίωσης σε ευρύτερες περιοχές δεν έγινε ακόμη. το ΓΠΣ του δήμου είναι ¨υπό έγκριση¨ εδώ και 10 χρόνια, η  έγκριση  της τροποποίησης του σχεδίου στην ΠΕ 5 εκκρεμεί εδώ και 19 χρόνια
• Η κατανομή των 270 στρεμμάτων του ρυμοτομικού της πόλης.
• Τα 90 στρέμματα αυλές σχολείων που μπορούν και πρέπει να ενσωματωθούν στην καθημερινή λειτουργία της πόλης.
• Ο πλούτος του περιαστικού πρασίνου της πόλης.. 640 στρέμματα πρασίνου που προσφέρεται για χρήση (από τα 2700 συνολικά), σε επαφή με το σχέδιο πόλης ή σε απόσταση μικρότερη των 4 χιλιομέτρων , που είναι αναγκαίο να ενσωματωθεί στο σχέδιο και την λειτουργία της πόλης.
• Το Δάσος Κουρί που οδεύει προς ολοκλήρωση η υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης με το Δασαρχείο.
• Η διαχρονική διεκδίκηση της Κοζάνης. Το , σχεδόν έρημο πέον , στρατόπεδο Μακεδονομάχων.
• Η έκταση του δημοτικού λατομείου στα ανατολικά της πόλης , σε επαφή με το εγκεκριμένο σχέδιο, περιμένει την αξιοποίησή του.
• Ο χώρος του Σιδηροδρομικού σταθμού. Η πρόταση του Δήμου για την την ενσωμάτωση του χώρου στην καθημερινή λειτουργία της πόλης αραχνιάζει στα συρτάρια της ΓΑΙΑΟΣΕ ΑΕ.
• Ο χώρος του ψηλού Αη Λιά με τα μονοπάτια που διανοίχτηκαν με τεράστια δουλειά από τον κ. Μπέλλα, τον πεζόδρομο διασύνδεσης με το Σιόπατο. Ο χώρος αποτελούσε ιστορικά τόπο περιπάτου των Κοζανιτών.
• Ο τεράστιος φυσικός και ανθρωπογενής πλούτος των δημοτικών μας διαμερισμάτων (και των λιμνών) που κανένας τους δεν απέχει περισσότερο από 20 λεπτα από την πόλη.
• Η συμβολή του φωτισμού στην ανάδειξη μνημείων , αστικών και φυσικών τοπίων.
• Ο πλούτος των υπόγειων νερών που έχει καταγράψει επιμελώς ο συμπολίτης μας κ. Στέλιος Κουτσοσίμος στα Ελιμειακά , επιβάλλεται να βγει στην επιφάνεια.
• Οι φυτεύσεις στον δημόσιο χώρο που από μόνες τους αποτελούν στοιχείο ανάπλασης
• Τα graffiti στον δημόσιο χώρο και στις τυφλές επιφάνειες κτηρίων, πέρα από στοιχείο καλλιτεχνικής έκφρασης των νέων μπορεί αυτοτελώς να αποτελέσει αναπτυξιακό πόρο.
• Η τοποθέτηση έργων τέχνης στον δημόσιο χώρο , πέρα από την αισθητική αναβάθμιση , του δίνει ταυτότητα.
• Ιστορικά χαρακτηριστικά ( κτήρια , εργαλεία , εξοπλισμός , γλυπτά κλπ ) που θυμίζουν το παρελθόν της πόλης και των ανθρώπων της. Ενέργεια , βυρσοδεψεία , σιδηρουργεία κα.
• Η υλοποίηση του έργου της πινακοθήκης στο δημοτικό πλέον αρχοντικό Βαμβακά, και άλλα διατηρητέα που αναμένουν την προστασία και αξιοποίησή τους.
• Η αφηγήσεις αυτής της πόλης και των κατοίκων της δεκαετίες ή εκατονταετίες πριν. Η αφήγηση και η ιστορίες των πραματευτάδων, των προσφύγων , των συμπατριωτών που διέπρεψαν στην μεσευρώπη που τόσο έγκυρα έχει τεκμηριώσει ο Φάνης Πάμπας, ο άξιος συμπατριώτης μας που έχει δωρήσει όλο το αρχείο του στο Δήμο, η συμβολή της περιοχής στον Νεοελληνικό διαφωτισμό.
• Η ενοποίηση και προβολή της θετικής εικόνας της πόλης που προετοίμασε για το Δήμο το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
• Η χρήση των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών σαν εργαλείο στην παραγωγή ποιοτικού δημόσιου χώρου. Τα δημόσια κτήρια-κατασκευές που λειτουργούν ως έργα σημαίες ή ναυαρχίδες.  Έργα – ναυαρχίδες: αποτελούν στοιχεία της αστικής αναγέννησης που διαθέτουν δομημένη επιφάνεια και στρατηγικό χαρακτήρα για την πόλη, υψηλό προϋπολογισμό, μεγάλη κλίμακα/επιφάνεια και αποτελούν σύνθετες κατασκευές (πχ ουρανοξύστες). Επιχειρείται να λειτουργήσουν ως τουριστικοί πόλοι, ενώ σε αυτά παρατηρείται μίξη χρήσεων γης, οικολογική δόμηση και καινοτόμα αρχιτεκτονική (Porter & Shaw, 2009). Την ίδια ακριβώς λειτουργία είχαν και κατά το παρελθόν τα δημόσια κτήρια.
• Το ανάγλυφο και το μικροκλίμα της περιοχής αποτελούν ιδιαιτερότητες , στοιχεία προστασίας και ανάδειξης.
• Οι μελέτες θεσμοθέτησης του οικονομικού και κοινωνικού κέντρου της Κοζάνης ως παραδοσιακού τμήματος της πόλης και οργάνωσης, διαχείρισης και ανάπλασης κοινοχρήστων χώρων της περιοχής του κέντρου της Κοζάνης. Μελέτες  ίσως πρώιμες για την εποχή του που περιλαμβάνουν όμως σημαντικές προτάσεις και εξαιρετική τεκμηρίωση.

Η αξιοποίηση  της  παραεγνάτιας θέσης του Δήμου , η ανάδειξη  του  ενεργειακού  της  χαρακτήρα , η προβολή του  φυσικού  περιβάλλοντος , το μοναδικό πολιτιστικό απόθεμα, και η αναβάθμιση  του αστικού χώρου , αποτελούν  ουσιώδεις όρους επιβίωσης  και  αειφόρου ανάπτυξης της  περιοχής

Το power point που συνοδεύει την εισήγηση αυτή περιλαμβάνει έργα, δράσεις , πρωτοβουλίες, μελέτες ,ιδέες,  ολοκληρωμένα, σε εξέλιξη η επαρκώς ώριμα για υλοποίηση, που περιγράφηκαν ή συζητήθηκαν παραπάνω.

Δείτε την παρουσίαση εδώ